یکی از بیماریهای ویروسی بسیار مسری و زیانبار در پرندگان بیماری نیوکاسل است. این بیماری که توسط ویروس پارامیکسوویروس نوع 1 ایجاد میشود، تأثیر چشمگیری بر صنعت پرورش طیور دارد و میتواند باعث تلفات سنگین در گلههای طیور شود. نیوکاسل در سراسر جهان بهعنوان یکی از تهدیدات اصلی برای تولید پایدار محصولات طیور شناخته میشود.
عامل بیماری نیوکاسل
میتوان گفت عامل بیماری نیوکاسل، ویروس NDV، یکی از اعضای خانواده Paramyxoviridae و جنس Avulavirus است. این ویروس دارای یک ژنوم RNA تکرشتهای و منفی است که ژنهای مختلفی را برای پروتئینهای ساختاری و غیرساختاری کد میکند. NDV از نظر شدت به سه دسته اصلی تقسیم میشود به نام ویروسهای:
- بسیار بیماریزا Velogenic : این سویه بسیار کشنده بوده و اغلب باعث مرگومیر زیاد در طیور میشود.
- میانه Mesogenic : این سویه علائمی متوسط ایجاد میکند و معمولاً کمتر کشنده است.
- کم Lentogenic : این سویه عفونت خفیف ایجاد میکند و گاهی بدون علامت خواهد بود.
لازم به ذکر است که توانایی ویروس برای ایجاد بیماری به عوامل مختلفی از جمله نوع سویه، گونه میزبان و شرایط محیطی بستگی دارد.
ویروس نیوکاسل توانایی عفونی کردن طیف وسیعی از پرندگان را دارد. اگرچه این بیماری عمدتاً در طیور اهلی مانند مرغها، خروسها و بوقلمونها مشاهده میشود، اما پرندگان وحشی نیز میتوانند به این بیماری مبتلا شوند.
آنها بهعنوان مخزن یا ناقل ویروس عمل میکنند. بعضی از گونههای پرندگان، مانند اردکها و غازها، نسبت به بیماری مقاومتر بوده و ممکن است علائم کمتری از خود نشان دهند.
علائم بالینی بیماری نیوکاسل
در واقع علائم این بیماری بسیار متغیر هستند و بهشدت ویروس، گونه پرنده و شرایط محیطی بستگی دارند. این علائم بهطورکلی به سه دسته اصلی تقسیم میشوند.
مشکلات تنفسی
- سختی در تنفس
- خرخر و صدای خسخس در هنگام نفس کشیدن
- عطسه
- ترشحات بینی
علائم عصبی
- کجشدگی گردن
- فلج پا یا بال
- لرزش عضلات
- عدم تعادل و چرخش به دور خود
مشکلات گوارشی
- اسهال سبزرنگ
- کاهش اشتها
- لاغری و ضعف
بسته به نوع سویه ویروس، ممکن است پرندهها علائم متعددی را به طور همزمان نشان دهند. در موارد حاد، مرگ ناگهانی بدون بروز علائم خاص نیز ممکن است رخ دهد.

روشهای انتقال بیماری نیوکاسل
بیماری نیوکاسل از طریق چندین مسیر مختلف منتقل میشود که عبارتاند از:
- تماس مستقیم: انتقال ویروس از پرنده آلوده به پرنده سالم از طریق تماس نزدیک صورت میگیرد.
- انتقال از طریق هوا: ویروس میتواند از طریق ذرات معلق در هوا در فواصل کوتاه منتقل شود.
- تماس غیرمستقیم: ویروس میتواند از طریق وسایل آلوده (مانند آب، خوراک، و تجهیزات)، لباس و کفش انسانها و حتی وسایل نقلیه منتقل شود.
- پرندگان وحشی: پرندگان مهاجر میتوانند بهعنوان ناقل ویروس عمل کنند و بیماری را به گلههای طیور اهلی منتقل کنند.
- تخمهای آلوده: اگرچه احتمال انتقال از طریق تخم کمتر است، اما در برخی موارد ممکن است تخمهای آلوده باعث انتقال بیماری شوند.
تشخیص بیماری نیوکاسل
میتوان گفت تشخیص بیماری نیوکاسل نیازمند روشهای دقیق آزمایشگاهی است. برخی از روشهای متداول برای تشخیص این بیماری شامل:
- بررسی علائم بالینی: مشاهده علائم بیماری در گله میتواند به تشخیص اولیه کمک کند، اما این روش همیشه دقیق نیست.
- کشت ویروس: نمونهگیری از اندامهای آلوده؛ مانند مغز، ششها یا رودهها و کشت ویروس در آزمایشگاه صورت میگیرد.
- آزمایشهای سرولوژیکی: شناسایی آنتیبادیهای ضدویروس NDV در خون پرنده با استفاده از روشهایی مانند ELISA.
- آزمایش مولکولی : این روش برای شناسایی ژنوم ویروس بسیار دقیق است و میتواند به تشخیص سریع بیماری کمک کند.
پیشگیری از بیماری نیوکاسل
با توجه به خسارات سنگین ناشی از این بیماری، پیشگیری از بروز نیوکاسل در گلههای طیور از اهمیت ویژهای برخوردار است. استراتژیهای پیشگیری شامل موارد زیر میشوند.
واکسیناسیون
یکی از مؤثرترین راهها برای پیشگیری از بیماری نیوکاسل واکسیناسیون است. انواع مختلفی از واکسنها وجود دارند، از جمله: واکسنهای زنده Lentogenic یا Mesogenic و واکسنهای غیرفعال شده Killed vaccines. در واقع واکسنها معمولاً از طریق آب آشامیدنی، اسپری، یا تزریق به پرندگان داده میشوند.
مدیریت بهداشتی
- محدود کردن ورود افراد غیرمجاز به مزارع طیور
- ضدعفونی کردن وسایل و تجهیزات
- کنترل ورود و خروج پرندگان به مزارع

قرنطینه
یکی دیگر از روشهای پیشگیری از بیماری نیوکاسل در پرندگان جداسازی پرندگان جدید یا مشکوک قبل از ورود به گله است. برای مؤثر بودن قرنطینه، باید اقدامات زیر انجام شود:
- جداسازی کامل: پرندگان جدید باید در یک محل جداگانه و دور از گله اصلی نگهداری شوند. این محل باید به گونهای طراحی شود که تماس مستقیم یا غیرمستقیم بین پرندگان قرنطینه شده و گله اصلی وجود نداشته باشد.
- رعایت بهداشت: تجهیزات، لباسها و ابزارهای مورد استفاده در محل قرنطینه نباید در گله اصلی استفاده شوند. همچنین محل قرنطینه باید به طور منظم ضدعفونی شود.
- تغذیه و آب سالم: خوراک و آب پرندگان قرنطینه باید بهدقت کنترل شده تا از آلودگی آنها جلوگیری شود.
- نظارت دقیق: روزانه علائم بالینی پرندگان بررسی شود. در صورت مشاهده هرگونه علائم مشکوک، باید فوراً با دامپزشک مشورت شود.
- انجام آزمایشها: قبل از پایان دوره قرنطینه، آزمایشهای تشخیصی مانند آزمایشهای سرولوژیکی و مولکولی برای اطمینان از سلامت پرندگان انجام شود.
مدتزمان قرنطینه پرنده مبتلا
دوره نهفتگی همان زمان بین عفونت و ظهور علائم بیماری نیوکاسل معمولاً بین 2 تا 15 روز است. قرنطینه حداقل 2 هفتهای به این دلیل است که علائم بیماری در این مدت آشکار شوند.
در طول قرنطینه، پرندگان به طور مرتب از نظر علائم بیماری مانند مشکلات تنفسی، علائم عصبی، کاهش اشتها یا اسهال سبزرنگ بررسی میشوند.
در این مدت، نمونهگیریهای لازم مانند آزمایش خون و مدفوع برای تشخیص بیماریهای احتمالی انجام میشود. اگر پرندگان جدید به واکسن نیاز داشته باشند، میتوان در دوره قرنطینه واکسیناسیون آنها را انجام داد و زمان کافی برای ایجاد ایمنی در بدن آنها فراهم کرد.
کنترل پرندگان وحشی
جلوگیری از تماس پرندگان وحشی با گلههای طیور اهلی راهی مناسب در پیشگیری از بیماری نیوکاسل در پرندگان است.
کنترل بیماری نیوکاسل
در صورت شیوع بیماری نیوکاسل، اقدام سریع و مؤثر برای کنترل آن الزامی است. استراتژیهای اصلی کنترل شامل:
- معدومسازی پرندگان آلوده: حذف پرندگان بیمار و مشکوک برای جلوگیری از گسترش بیماری
- ضدعفونی محیط: تمیز کردن و ضدعفونی کردن محیط، تجهیزات و وسایل آلوده
- اعلام بیماری: گزارش شیوع بیماری به مقامات دامپزشکی برای اجرای اقدامات مناسب
- محدودیت جابهجایی: جلوگیری از جابهجایی پرندگان، خوراک و تجهیزات به مناطق دیگر
نیوکاسل و سلامت انسان
اگرچه ویروس نیوکاسل بهندرت انسانها را آلوده میکند، اما در موارد خاص میتواند باعث التهاب ملتحمه چشم در افرادی شود که با پرندگان آلوده یا مواد آلوده تماس داشتهاند. این عفونت معمولاً خفیف و خود محدود شونده است و خطر جدی برای سلامت انسان ندارد.